82 Anayasası Uluslararası Hukuk ve Türk Hukuku

1982 Anayasası incelendiği zaman, 90. Maddede Türkiye’nin taraf olduğu andlaşmaların kanun değerinde olduğu öngörülmüştür. Bununla uluslar arası hukukun en önemli bölümünü oluşturan andlaşmaların iç hukuk düzenimizde doğrudan etkili olması kabul edilmiş bulunmaktadır. Yine anayasanın 15,16,42,90 ve 92. maddelerinin bazı sınırlı konulara ilişkin olarak uluslar arası hukuk kurallarının Türk hukuk düzeninde doğrudan hüküm doğuracağı ortaya çıkmaktadır.

Madde 15: Temel hak ve Hürriyetlerin Kullanımının Durdurulması

Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.

Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.

Madde 16: Yabancıların Durumu

Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.

Madde 42: Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi

Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası andlaşma hükümleri saklıdır.

Madde 90: Milletlerarası Andlaşmaları Uygun Bulma

Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.

Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, yayımlarından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisine sunulur.

Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur; ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz.

Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasında birinci fıkra hükmü uygulanır.

Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Ek cümle: 7/5/2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.

Anayasanın 90. maddesinin açıklaması:

Anayasanın 90. maddesi uluslar arası andlaşmaların yasalarla çatışması durumunda temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslar arası andlaşmaların yasaların üstünde olacağını belirtmiştir. Buradan hareketle temel hak ve özgürlükler dışında yapılan milletlerarası andlaşmaların yasalarla eşit olduğunu söylemek doğru olacaktır.

Bu bağlamda temel hak ve özgürlükler dışında yapılan bir andlaşma ile bir yasanın çatışması durumunda uluslar arası sorumluluk sorunlarına yol açsa da iç hukukumuzda geçerli olacaktır.

Madde 92: Savaş Hali İlanı ve Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Verme

Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilanına ve Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhurbaşkanı da, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir.

Türk Yargı Organları Kararları 

Türk yargı organlarının kararlarına bakıldığı zaman uluslararası hukuk kurallarının iç hukuk düzenimizde hüküm doğurması konusunda açık bir durum yoktur. Fakat, kimi yargı organları kararları, usulüne uygun yürürlüğe konmuş andlaşmalar dışında, yapılageliş niteliğindeki uluslararası hukuk kurallarına da iç hukuk düzenimizde doğrudan etkiler tanıdığı yönünde değerlendirilebilecek birtakım hükümler içermektedir.