Kanuni Ehliyet Nedir?
Hak Ehliyeti: Hak
ve borç sahibi olabilme ehliyetidir, tam ve sağ doğmak şartı ile ana rahmine
düşmekle kazanılır. Doğumdan sonra bir saniye nefes alıp ölme durumunda dahi
hak ehliyeti oluşmuştur, doğumdan bir uzvun eksik olması hak ehliyetine engel
teşkil etmez.
Fiil Ehliyeti:
Kişinin hakkını kullanabilme, kendi işlem ve eylemleriyle hak sahibi olma ve
borçlanabilme iktidarıdır. Yani hak ehliyetinden farklı olarak pasif değil
aktif bir ehliyettir. Bir kişinin fiil ehliyetine sahip olabilmesi için üç şartı
taşıması gereklidir.
1) Ayırt Etme Gücüne Sahip Olması: Kişinin
yaptığı davranışın farkında olması, mümeyyiz olması gereklidir. Kişinin akıl
sağlığı, yaşı, sarhoşluğu, akıl hastası olması gibi durumlar ayırt etme gücünü
etkileyen durumlardandır.
2) Ergin Olmak: Erginlik ülkemizde 18
yaşını doldurmakla başlar, 18 yaşından küçükler kendilerini borç altına sokacak
bir işlemi gerçekleştiremezler. 18 yaşından küçük ergin olabilmek için evlilik veya mahkeme kararı gereklidir.
- 17 yaşını doldurmuş kişiler yasal temsilcilerinin izni ile evlenip ergin olabilirler.
- 16 yaşını doldurmuş kişiler hamilelik durumu varsa yasal temsilcinin izni aranmaksızın evlenip ergin olabilirler.
- 15 yaşını doldurmuş kişiler kendi isteği ve velisinin izni ile mahkeme kararıyla ergin olabilirler. Veli yoksa vasinin görüşü alınır ve vesayet makamı onayıyla ergin olabilir.
18 yaşından küçük olup evlilik ile veya mahkeme kararıyla
ergin olanlar kanunda 18 yaşın doldurulması istenilen durumlardan faydalanamazlar.
Örnek: 15 Yaşını
doldurup mahkeme kararıyla ergin kılınan kişi evlenemez. Velayeti kalktığı için
17 yaşında evlenebilir.
Örnek 2: 17
Yaşını doldurup evlilik ile ergin olan kişi 18 yaşında olmadığı için 18 yaş
aranan mekanlara giremez, büfeden sigara alamaz, ehliyet alamaz ve oy
kullanamaz.
3) Kısıtlı Olmamak: Fiili ehliyete sahip
olmanın olumsuz şartıdır. Buna göre;
- Akıl Hastalığı
- Akıl Zayıflığı (Alzeimer)
- Savurganlık (Kumar)
- Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı
- Olağan Yönetim İşlerini Yönetememek
- Bir Yıl veya Daha Uzun Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza Almak
Hallerinden birinin varlığı halinde kişi kısıtlanır.
FİİL EHLİYETİNE GÖRE KİŞİLERİN SINIFLANDIRILMASI
a) Tam Ehliyetliler: Ayırt etme gücüne
sahip, ergin ve kısıtlı olmayan kişiler tam ehliyetlilerdir. Tam ehliyetliler
her türlü hukuki işlemi tek başına yapabilirler. Bu kişiler haksız fiillerinden
sorumludurlar ve dava ehliyetleri de tamdır.
b) Tam Ehliyetsizler: Ayırt etme gücünden
yoksun kişiler tam ehliyetsizdir. Bu kişilerin ergin olması ya da vesayet
altına alınmamış olmaları tam ehliyetsizlik hallerini etkilemez.
Yasal temsilcisi izin versin vermesin yaptıklarının
sonuçlarından sorumlu değildir, butlanla hükümsüzdür. Ancak istisna olarak
evlilik, vasiyetname ve miras sözleşmesinde geçersizliği hakim resen dikkate
almaz itiraz edilmesi gereklidir.
c) Sınırlı Ehliyetsizlik: Ayırt etme gücü
olup ergin olmayan veya kısıtlı olan kişiler sınırlı ehliyetsizlerdir. Fiil
ehliyetin şartlarına tam sahip olmayanlardır, genelde velayet ve vesayet
altındadırlar. Kendilerini borç altına sokan işlemleri yasal temsilcilerinin
izniyle yapabilirler.
Örnek: 40 Yaşında
kısıtlı A à
B kişisiyle bilgisayar satış sözleşmesi imzalıyor. B tam ehliyetli olduğu için
işleme bağlıdır, eğer A kişisinin vasisi onay verirse işlem geçerlidir onay vermezse işlem baştan
geçersizdir.
Sınırlı ehliyetsizler yasal temsilcisi onay verse dahi;
- Bağışlayamazlar
- Kefil olamazlar
- Vakıf kuramazlar
- Rekabet yasağı sözleşmesi yapamazlar
- Miras sözleşmesi yapamazlar
Kendilerini borç altına sokmayan işlemleri tek başına
yapabilirler, bağış yapamaz ama alabilirler.
Kendilerine sıkı sıkıya bağlı hakları tek başına
kullanabilirler ancak evlilik, isim değişikliği talebi, evlilik dışı çocuğu
tanıma kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar olmasına rağmen yasal temsilci rızasıyla
kullanılabilir.
d) Sınırlı Ehliyetlilik: Fiil ehliyetinin
şartlarına sahip olmakla birlikte kısıtlamayı gerektirecek kadar ağır durumun
olmadığından kısıtlanmamış ancak tedbir amaçlı kendisine bazı işlemleri
yaparken onayı gerekli olan yasal danışman atananlar ve evli kişiler sınırlı
ehliyetli sayılırlar, ehliyetleri vardır fakat bazı durumlarda sınırlıdırlar.
Danışman Atananlar
- Dava açma, Sulh olma, Tahkim
- Taşınmazların alımı, satımı ve rehnedilmesi
- Kıymetli evrak alımı, satımı ve rehnedilmesi
- Ödünç alma ve verme
- Kefil olma
- Kambiyo taahhüdü altına girme
Evliler
- Kefil olmak için eş izni aranır (Ticari kefalet hariç)
- Evlat edinmek için eşin izni aranır.
- Aile konutuyla ilgili işlem yapma
- Eşlerin birbiriyle paylı malik olması halinde eşten izin gereklidir.
0 Yorumlar